141 lat temu, 1 lipca, otwarto linię kolejową Gołdap – Olecko – Ełk. Przypominamy zatem fragment książki Pawła Tryka „Gołdap po kolei” opisujący początki kolei w powiecie gołdapskim.
Początki transportu kolejowego w Gołdapi i okolicach
Utworzenie w 1818 roku powiatu gołdapskiego było jedną z wielu istotnych przyczyn wyraźnego ożywienia gospodarczego miasta i jego okolic. Pozostałe przyczyny tegoż ożywienia to między innymi wprowadzona w 1807 roku reforma uwłaszczeniowa oraz realizacja szeroko zakrojonego programu robót publicznych, związanych z budową dróg kołowych i kanałów wodnych, a w późniejszym okresie również linii kolejowych. Owe trasy transportowe umożliwiły duży wzrost wymiany towarowej, a co za tym idzie bogacenie się regionu, co powodowało napływ osadników, a co w następstwie powodowało… itd.
Druga połowa XIX wieku to realizacja wielkiego przedsięwzięcia gospodarczego okolic Gołdapi, jakim było zbudowanie w latach 1878-1879 czwartej już, głównej linii kolejowej Prus Wschodnich. Choć – w przeciwieństwie do pozostałych trzech dwutorowych – tym razem jako jednotorowej (z przygotowaniem niektórych miejsc pod ewentualne ułożenie w przyszłości drugiego toru), przebiegającej właśnie przez miasto Gołdap. Najpierw, bo z dniem 15.11.1878 roku, oddano do eksploatacji szlak z Czerniachowska do Gołdapi, natomiast z dniem 01.07.1879 roku uruchomiono szlak z Gołdapi do Ełku przez Olecko.
W ten sposób powstała siatka głównych linii kolejowych, o ich ukośnym przebiegu. Dwie pierwsze ukośne linie miały przebieg z południowego zachodu na północny wschód, łącząc centrum Rzeszy z Prusami Wschodnimi i carstwem Rosji (z przeładunkiem towarów oraz przesiadką pasażerów na stacjach granicznych Czernyszewskoje i Kibartaj, związanymi ze zmianą szerokości toru kolejowego z 1435 mm na ówczesne 1524 mm). Były to:
a. Berlin – Piła – Chojnice – Tczew – Braniewo – Mamonowo – Kaliningrad – Czerniachowsk – Niestierow – Czernyszewskoje,
b. Berlin – Poznań – Toruń – Olsztyn – Korsze – Żeleznodorożnyj – Czerniachowsk – Sowietsk – Kłajpeda / Czerniachowsk – Niestierow – Czernyszewskoje,
Natomiast pozostałe dwie linie miały przebieg z północnego zachodu na południowy wschód, łącząc bałtyckie porty morskie z centrum carstwa rosyjskiego i jego portami czarnomorskimi (również z przeładunkiem towarów na stacjach granicznych Prostki oraz Grajewo, związanym ze zmianą szerokości toru kolejowego z 1435 mm na ówczesne 1524 mm). Mianowicie:
c. Bałtijsk – Kaliningrad – Bagrationowsk – Głomno – Bartoszyce – Korsze – Nowy Młyn – Kętrzyn – Giżycko – Ełk – Prostki – Grajewo,
d. (Kaliningrad / Kłajpeda) – Czerniachowsk – Oziersk – Gołdap – Kowale Oleckie – Olecko – Ełk.
Układ szlaków kolejowych, przebiegających w okolicach miasta Gołdap (według stanu na dzień 1 lipca 1879 roku), a łączących bałtyckie porty morskie Kaliningrad, Bałtijsk i Kłajpedę z czarnomorskim portem Odessa (oprac. graf.: Michał Abramczyk)
Dla powiatu gołdapskiego było to prawdziwe, choć na razie pierwsze okno na świat: szybkie i wygodne, oczywiście jak na tamte czasy, połączenia komunikacyjne z miastem Kaliningrad, czyli z ówczesną stolicą Prus Wschodnich, a dzisiejszą stolicą Kaliningradzkiego Obwodu Rosyjskiej Federacji, czy też z miastem Berlin, czyli stolicą Rzeszy Niemieckiej. Jak więc widać, zarówno władze państwa, na terenie którego ówcześnie leżało miasto Gołdap, jak i władze nadrzędnej jednostki podziału terytorialnego, dbały – sądzę, że w celu zapewnienia spójności terytorialnej oraz odczucia opieki władz nad rubieżami – o maksymalne zapewnienie ułatwień komunikacyjnych z miastami, leżącymi na rubieżach.
Fragment mapy, obrazujący teren powiatu gołdapskiego, według stanu na pierwsze lata XX wieku (źródło: zbiory Biblioteki Publicznej w Gołdapi)
Również w drugiej połowie XIX wieku, teren powiatu gołdapskiego zaczął zwracać na siebie uwagę swoim bogactwem wód powierzchniowych oraz lasów, zwłaszcza Puszcza Romincka, która przyciągała myśliwych, i to spośród najściślejszej elity władzy ówczesnej Rzeszy Niemieckiej. Można by rzec, że były to pierwsze – oczywiście według dzisiejszej terminologii – przyjazdy turystyczne do miasta Gołdap i jego okolic, ułatwione (na co należałoby zwrócić szczególną uwagę) dzięki komunikacji kolejowej.
Gołdap jako węzeł kolejowy
W 1899 roku, dotychczas przelotowa stacja kolejowa w Gołdapi, stała się stacją węzłową. A to w efekcie wybudowania następnych, choć już o znaczeniu lokalnym, szlaków kolejowych. 15 sierpnia 1899 roku oddano do eksploatacji szlak kolejowy Gołdap – Boćwinka – Banie Mazurskie – Węgorzewo.
Natomiast 13 września 1900 roku uruchomiono ruch kolejowy na odcinku z Gołdapi przez Kumiecie do Krasnolesia. A już 1 sierpnia 1901 roku uruchomiono ruch na odcinku z Krasnolesia przez Czistyje Prudy do Niestierowa, tym samym uruchamiając przejezdność na całym szlaku kolejowym Gołdap – Krasnolesie – Czistyje Prudy – Niestierow.
Stacja Gołdap: okres przed I wojną światową widok (od strony wyjścia z budynku dworca kolejowego) na tłum komitetu powitalnego, stojący na peronie III, a oczekujący na przejeżdżającego lub przyjeżdżającego cesarza pruskiego; w tle budynek dworca, dorysowany w postaci fotomontażu na miejscu rampy ładunkowej (źródło: Goldap in Ostpreussen, Kommissionsverlag Gerhard Rautenberg, Leer / Niemcy 1992, str. 91, poz. 3)
Stacja Gołdap: okres przed I wojną światową; oryginał zdjęcia, przedstawiającego widok (od strony wyjścia z budynku dworca kolejowego) na tłum komitetu powitalnego, stojący na peronie III, a oczekujący przejeżdżającego lub przyjeżdżającego cesarza pruskiego (źródło: Zeigert D., Verschwundene Gleise. Die „Kaiserbahn” Goldap – Szittkehmen, Kreisgemeinschaft Goldap / Ostpreussen e. V., Stade / Niemcy, 2011, str. 105, poz. 2)
W 1911 roku rozpoczęto budowę następnej, również lokalnej, choć rokadowej linii kolejowej z Gołdapi, a właściwie ze stacji Botkuny koło Gołdapi. Miała mieć przebieg Botkuny – Dubeninki – Pobłędzie – Żytkiejmy, gdzie zamierzano połączyć ją, ze zbudowaną w latach 1907-1908, linią kolejową Gusiew – Czistyje Prudy – Żytkiejmy, czego efektem byłoby otoczenie liniami kolejowymi kompleksu leśnego Puszczy Rominckiej. Niestety, jej budowę przerwał wybuch I wojny światowej.
Stacja Gołdap: okres przed I wojną światową, prawdopodobnie w 1903 roku; widok od północno-zachodniej strony na wieżę wodną gołdapskiej parowozowni, wieżę wodną stacji kolejowej, perony oraz na budynek dworca kolejowego (źródło: Goldap in Ostpreussen, Kommissionsverlag Gerhard Rautenberg, Leer / Niemcy 1992, str. 91, poz. 2)
Fragment mapy sieci kolejowej Rzeszy Niemieckiej, wydanej w 1914 roku (źródło: Die Eisenbahnen im Deutchen Reich, 1914)
Już czterokierunkowa – jak na razie, bo z perspektywą na piąty kierunek – stacja kolejowa w Gołdapi, do tego mająca, co jest bardzo ważne, swoją parowozownię, zarówno zwielokrotniała prestiż owego miasta, jak i również dawała duże zatrudnienie mieszkańcom miasta i jego okolic. A owi mieszkańcy, dzięki zatrudnieniu zarabiali pieniądze, a jak zarabiali to mogli dokonywać coraz to większych zakupów, a jak kupowali to zwiększali popyt, równolegle zwiększając wpływy z podatków, a jak podatki to… itd.
